Giải quyết tranh chấp thương mại “quốc tế công” bằng Trọng tài

Tháng 10 21, 2025

1. Tổng quan và khái niệm tranh chấp thương mại quốc tế công

Mặc dù không có quy định pháp luật nào định nghĩa trực tiếp về tranh chấp thương mại (hay mâu thuẫn thương mại), nhưng trên cơ sở lý luận và thực tiễn có thể hiểu rằng đó là xung đột phát sinh trong quá trình thực hiện các hoạt động kinh tế nhằm mục đích sinh lợi. Khái niệm về hoạt động thương mại được hiểu theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Thương mại 2005 như sau:

“Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác.”

Trên cơ sở đó, tranh chấp thương mại quốc tế là quan hệ thương mại có chứa yếu tố nước ngoài về chủ thể tham gia. Trong tranh chấp về hoạt động thương mại quốc tế bao gồm hai lĩnh vực được điều chỉnh bởi hai hệ thống quy định công pháp và tư pháp.

Trong đó, khái niệm tranh chấp thương mại quốc tế công là những tranh chấp liên quan đến các chính sách thương mại giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ, tổ chức quốc tế liên chính phủ về vấn đề như thuế quan, trợ cấp, phòng vệ thương mại.

2. Các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế công

Pháp luật thương mại của Việt Nam quy định về hình thức giải quyết tranh chấp được liệt kê tại Điều 317 Luật Thương mại 2005 như sau:

“1. Thương lượng giữa các bên.

2. Hoà giải giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hoà giải.

3. Giải quyết tại Trọng tài hoặc Toà án.

Thủ tục giải quyết tranh chấp trong thương mại tại Trọng tài, Tòa án được tiến hành theo các thủ tục tố tụng của Trọng tài, Tòa án do pháp luật quy định.”

Các bên có thể thỏa thuận lựa chọn các phương thức giải quyết tranh chấp khi giao kết hợp đồng. Và thực tế hiện nay phương thức giải quyết bằng Trọng tài là lựa chọn ưu tiên bởi nó mang lại những ưu điểm nổi bật về hiệu lực, hiệu quả, quy trình nhanh chóng và tính bảo mật cao hơn các phương thức khác.

3. Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế công bằng Trọng tài

Trong các hiệp định thương mại quốc tế, trọng tài được xem là phương thức giải quyết tranh chấp mang tính hiệu lực, hiệu quả và thường là lựa chọn cuối cùng sau khi các biện pháp khác không mang lại kết quả. Khi một bên khởi kiện, hội đồng trọng tài gồm ba trọng tài viên được thành lập theo quy định của hiệp định; họ thực hiện việc thu thập chứng cứ, đánh giá các tình tiết và lý lẽ của các bên, xét xem các biện pháp bị khiếu nại có phù hợp với các cam kết và quy định pháp lý liên quan hay không. Sau khi hoàn thành công việc – tức là đưa ra kết luận, phán quyết và nếu được quyền – xác định biện pháp thực thi hoặc tạm ngưng ưu đãi – hội đồng trọng tài sẽ tự động giải tán, chấm dứt tồn tại theo vụ việc. Trong nhiều hiệp định FTA (ví dụ như VN-EAEUFTA, VCUFTA), trước khi khởi kiện trọng tài, các bên còn phải trải qua giai đoạn bắt buộc tham vấn, nhằm tạo cơ hội hòa giải và tránh khởi kiện quá sớm.

Bên cạnh trọng tài trong các hiệp định song phương, trong các hiệp định thương mại đa phương như CPTPP, trong cơ chế tranh chấp của WTO hay ASEAN, người ta áp dụng mô hình Ban hội thẩm. Ban hội thẩm cũng được thành lập cho từng vụ việc, thường gồm ba thành viên và tự giải tán sau khi hoàn thành nhiệm vụ. Chức năng của Ban hội thẩm tương tự trọng tài: xem xét khách quan các tình tiết và việc áp dụng các điều khoản của hiệp định, đồng thời đưa ra kết luận, phán quyết hoặc khuyến nghị nhằm giải quyết tranh chấp và hướng dẫn thực thi. Như vậy, mặc dù tên gọi và cơ chế chi tiết có thể khác nhau tùy từng hiệp định, cả trọng tài trong FTA và Ban hội thẩm trong các tổ chức đa phương đều phục vụ mục đích chung là đảm bảo việc giải quyết tranh chấp một cách khách quan, ràng buộc và minh bạch.

4. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

4.1. Điều khoản Trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(c) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

4.2. Điều khoản Trọng tài mẫu áp dụng cho thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(c) ngôn ngữ trọng tài là [ ]. **

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài.

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Liên hệ 0979 133 955 để được tư vấn!