Các vấn đề doanh nghiệp cần lưu ý khi lựa chọn tố tụng trọng tài

Tháng 6 16, 2025

Trong môi trường kinh doanh toàn cầu hóa như hiện nay, các doanh nghiệp thường xuyên đối diện với các tranh chấp thương mại và cần lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp. Một xu hướng nổi bật là ngày càng nhiều doanh nghiệp ưu tiên sử dụng tố tụng trọng tài như một giải pháp thay thế cho thủ tục tại Tòa án. Với ưu điểm nổi bật về tính bảo mật, tốc độ xử lý nhanh chóng và hiệu quả cao, trọng tài đã trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, không phải mọi tranh chấp đều phù hợp để giải quyết bằng trọng tài, và trong một số trường hợp, phương thức này có thể không mang lại kết quả tối ưu. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết những yếu tố quan trọng mà doanh nghiệp cần xem xét khi quyết định lựa chọn tố tụng trọng tài để giải quyết các tranh chấp thương mại, nhằm đảm bảo hiệu quả và lợi ích tối đa.

1. Điều kiện tiên quyết để giải quyết tranh chấp bằng trọng tài

Trọng tài thương mại là một hình thức giải quyết tranh chấp thay thế cho Tòa án, trong đó các bên thỏa thuận để một hoặc nhiều trọng tài viên xem xét và đưa ra phán quyết có tính ràng buộc pháp lý. Phương thức này được đánh giá cao nhờ tính bảo mật, linh hoạt và hiệu quả về thời gian, đặc biệt phù hợp với các giao dịch thương mại trong môi trường kinh doanh hiện đại. Tuy nhiên, để tranh chấp có thể được giải quyết thông qua trọng tài, điều kiện tiên quyết là các bên phải có một thỏa thuận trọng tài hợp lệ, được lập ra một cách rõ ràng và tuân thủ các quy định pháp luật.

Theo quy định tại Điều 5 của Luật Trọng tài thương mại Việt Nam năm 2010 quy định:

Điều 5. Điều kiện giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài

Tranh chấp được giải quyết bằng Trọng tài nếu các bên có thoả thuận trọng tài. Thỏa thuận trọng tài có thể được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp.

Trường hợp một bên tham gia thoả thuận trọng tài là cá nhân chết hoặc mất năng lực hành vi, thoả thuận trọng tài vẫn có hiệu lực đối với người thừa kế hoặc người đại diện theo pháp luật của người đó, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.

Trường hợp một bên tham gia thỏa thuận trọng tài là tổ chức phải chấm dứt hoạt động, bị phá sản, giải thể, hợp nhất, sáp nhập, chia, tách hoặc chuyển đổi hình thức tổ chức, thỏa thuận trọng tài vẫn có hiệu lực đối với tổ chức tiếp nhận quyền và nghĩa vụ của tổ chức đó, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.

Theo đó, thỏa thuận trọng tài phải được lập bằng văn bản, có thể dưới dạng điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc một thỏa thuận độc lập, được ký kết trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp. Thỏa thuận này cần nêu rõ ý định của các bên về việc sử dụng trọng tài để giải quyết tranh chấp. Nếu thỏa thuận không đáp ứng các yêu cầu về hình thức hoặc nội dung theo quy định pháp luật, nó có thể bị tuyên vô hiệu, dẫn đến việc tranh chấp không thể được giải quyết thông qua trọng tài. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng, đóng vai trò cốt lõi trong việc đảm bảo tính hợp pháp của quy trình trọng tài.

Để thỏa thuận trọng tài được coi là hợp lệ, ngoài yêu cầu về hình thức văn bản, các bên tham gia phải có sự đồng thuận rõ ràng và đáp ứng các điều kiện về năng lực pháp lý. Cụ thể, các cá nhân hoặc tổ chức ký kết thỏa thuận cần có đầy đủ năng lực hành vi dân sự và thẩm quyền đại diện hợp pháp cho doanh nghiệp hoặc tổ chức mà họ đại diện. Trong trường hợp thỏa thuận được ký bởi người không có thẩm quyền, ví dụ như đại diện không được ủy quyền hợp lệ, thỏa thuận có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu. Thực tiễn xét xử tại Việt Nam đã ghi nhận nhiều trường hợp Tòa án bác bỏ thỏa thuận trọng tài do vi phạm các điều kiện về chủ thể hoặc nội dung, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp lý. Do đó, một thỏa thuận trọng tài hợp lệ không chỉ là điều kiện tiên quyết mà còn là yếu tố quyết định để đảm bảo tranh chấp được giải quyết hiệu quả thông qua cơ chế trọng tài.

2. Lựa chọn tổ chức trọng tài và trọng tài viên

Việc lựa chọn tổ chức trọng tài và trọng tài viên là một trong những yếu tố then chốt khi các bên quyết định sử dụng phương thức trọng tài để giải quyết tranh chấp thương mại. Với bản chất công bằng, hiệu quả và đảm bảo quyền tự do, độc lập của các bên, cơ chế trọng tài mang lại sự linh hoạt trong việc xử lý tranh chấp. Tuy nhiên, để đạt được kết quả mong muốn, việc chọn lựa một trung tâm trọng tài uy tín và trọng tài viên phù hợp đóng vai trò quyết định, ảnh hưởng trực tiếp đến tính công bằng và hiệu quả của quá trình giải quyết tranh chấp.

Theo quy định pháp luật Việt Nam, các bên có toàn quyền tự do lựa chọn trọng tài viên dựa trên các tiêu chí phù hợp với đặc thù của vụ tranh chấp, bao gồm kinh nghiệm chuyên môn, trình độ học vấn, quốc tịch, tính khách quan và độc lập. Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định các tiêu chuẩn tối thiểu để một cá nhân trở thành trọng tài viên, đồng thời cho phép các tổ chức trọng tài thiết lập các yêu cầu bổ sung. Điều 20 Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định về tiêu chuẩn Trọng tài viên như sau:

Điều 20: Tiêu chuẩn Trọng tài viên

Những người có đủ các tiêu chuẩn sau đây có thể làm Trọng tài viên:

a) Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của Bộ luật dân sự;

b) Có trình độ đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học từ 5 năm trở lên;

c) Trong trường hợp đặc biệt, chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, tuy không đáp ứng được yêu cầu nêu tại điểm b khoản này, cũng có thể được chọn làm Trọng tài viên.

Những người có đủ tiêu chuẩn quy định tại khoản 1 Điều này nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây không được làm Trọng tài viên:

a) Người đang là Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, Chấp hành viên, công chức thuộc Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án;

b) Người đang là bị can, bị cáo, người đang chấp hành án hình sự hoặc đã chấp hành xong bản án nhưng chưa được xóa án tích.

Trung tâm trọng tài có thể quy định thêm các tiêu chuẩn cao hơn tiêu chuẩn quy định tại khoản 1 Điều này đối với Trọng tài viên của tổ chức mình.

Như vậy, khi một người muốn trở thành trọng tài viên thì họ phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, phải có trình độ đại học và đã thực tế công tác theo ngành đã học từ 5 năm trở lên, tuy nhiên nếu không đáp ứng được điều kiện về chuyên môn này nhưng họ là những chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và có nhiều kinh nghiệm thực tiễn thì cũng có thể trở thành trọng tài viên.

Bên cạnh đó, một điều kiện nữa là họ không đang là Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, Chấp hành viên, công chức thuộc Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án hoặc đang là bị can, bị cáo, người đang chấp hành bản án hình sự hoặc đã chấp hành xong bản án nhưng chưa được xóa án tích.

Những tiêu chuẩn về trọng tài viên vừa nêu trên chỉ là những tiêu chuẩn tối thiểu do Luật định ra nhằm đảm bảo chất lượng của trọng tài viên, các Trung tâm trọng tài có thể quy định những tiêu chuẩn cao hơn đối với Trọng tài viên của tổ chức mình tùy thuộc vào ý chí mong muốn của Trung tâm miễn sao không trái với quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, pháp luật không đưa ra hướng dẫn cụ thể về việc lựa chọn trọng tài viên phù hợp hoặc yêu cầu trọng tài viên phải thuộc trung tâm trọng tài đang giải quyết vụ việc. Do đó, các tiêu chí do các bên tự xác lập khi lựa chọn trọng tài viên sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quá trình tố tụng diễn ra công bằng, tuân thủ luật áp dụng và phù hợp với ngôn ngữ trọng tài. Mỗi tổ chức trọng tài có quy tắc tố tụng riêng, khiến việc lựa chọn tổ chức trọng tài phù hợp trở thành yếu tố mang tính chiến lược. Một lựa chọn đúng đắn có thể dẫn đến phán quyết công bằng, nhanh chóng và hiệu quả. Ví dụ, trong một vụ tranh chấp cụ thể, việc chọn một trọng tài viên có chuyên môn sâu về lĩnh vực liên quan, kết hợp với một trung tâm trọng tài có uy tín, sẽ tăng khả năng đạt được phán quyết khách quan và đáng tin cậy. Ngược lại, một lựa chọn không phù hợp có thể dẫn đến các rủi ro pháp lý, tài chính hoặc làm kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp.

Hơn nữa, theo hướng dẫn của Ủy ban Trọng tài Quốc tế (ICC), các bên có thể cân nhắc nhiều yếu tố khi lựa chọn trọng tài viên, bao gồm bối cảnh và tính chất của vụ tranh chấp, kinh nghiệm của trọng tài viên, địa điểm tố tụng, luật áp dụng, quy mô tranh chấp và ngôn ngữ sử dụng trong quá trình trọng tài. Ngoài ra, các yếu tố đa dạng như quốc tịch, văn hóa, dân tộc hay giới tính của trọng tài viên cũng có thể được xem xét để đảm bảo sự phù hợp và cân bằng trong quá trình giải quyết tranh chấp. Những yếu tố này không chỉ giúp tăng cường tính công bằng mà còn tạo điều kiện để các bên cảm thấy tin tưởng hơn vào quá trình trọng tài.

Tổ chức hoạt động của trọng tài nước ngoài tại Việt Nam — Các vấn đề doanh nghiệp cần lưu ý khi lựa chọn tố tụng trọng tài

3. Các yếu tố khác

Khi tranh chấp đáp ứng các điều kiện để giải quyết bằng trọng tài, các bên có thể linh hoạt lựa chọn tổ chức trọng tài trước, sau đó chỉ định trọng tài viên thuộc hoặc không thuộc tổ chức đó, hoặc ngược lại, dựa trên việc chỉ định trọng tài viên để thống nhất chọn tổ chức trọng tài phù hợp. Tuy nhiên, mỗi tổ chức trọng tài có quy tắc tố tụng riêng, đòi hỏi các bên phải tuân thủ nghiêm ngặt trong suốt quá trình giải quyết tranh chấp. Các quy tắc này không chỉ dựa trên Luật Trọng tài thương mại 2010 của Việt Nam hoặc luật trọng tài của quốc gia liên quan mà còn phản ánh đặc thù của tổ chức trọng tài, cũng như thông lệ giải quyết tranh chấp tại quốc gia nơi tổ chức trọng tài đặt trụ sở. Vì vậy, quy tắc tố tụng trọng tài trở thành một yếu tố quan trọng cần xem xét khi các bên lựa chọn tổ chức trọng tài, bởi nó có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và tính công bằng của quá trình giải quyết tranh chấp. Một sự lựa chọn phù hợp về tổ chức trọng tài và trọng tài viên sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các bên đạt được giải pháp tối ưu, trong khi lựa chọn không đúng có thể gây ra những trở ngại không mong muốn.

Một yếu tố quan trọng khác cần cân nhắc là việc xác định luật áp dụng và địa điểm tiến hành trọng tài. Nếu các bên không thỏa thuận rõ ràng về luật áp dụng, Hội đồng trọng tài có thể sử dụng các nguyên tắc xung đột pháp luật để quyết định, điều này đôi khi dẫn đến những bất lợi cho doanh nghiệp, đặc biệt khi luật được áp dụng không quen thuộc hoặc không phù hợp với lợi ích của họ. Tương tự, địa điểm trọng tài không chỉ ảnh hưởng đến sự thuận tiện về mặt hậu cần mà còn có thể liên quan đến các quy định pháp lý và thông lệ tố tụng tại địa phương đó. Do đó, các doanh nghiệp cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như quy tắc tố tụng, luật áp dụng, địa điểm trọng tài, và cả năng lực của trọng tài viên trước khi đưa ra quyết định, nhằm đảm bảo quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra hiệu quả và mang lại kết quả công bằng.

4. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

4.1. Điều khoản trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

4.2. Điều khoản trọng tài mẫu theo thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Liên hệ 0979 133 955 để được tư vấn!