Trọng tài trong lĩnh vực M&A tại Việt Nam

Tháng 9 23, 2025

1. Tổng quan về M&A tại Việt Nam

M&A là viết tắt của cụm từ tiếng Anh Mergers (Sáp nhập) và Acquisitions (Mua lại). Đây là một hình thức giành quyền kiểm soát doanh nghiệp thông qua hoạt động sáp nhập hoặc mua lại.

Về sáp nhập doanh nghiệp, Điều 201 Luật Doanh nghiệp 2020 và khoản 2 Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018 quy định: sáp nhập là việc một hoặc một số công ty chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang một công ty khác, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập.

Đối với mua lại doanh nghiệp, khoản 4 Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018 nêu rõ: việc mua lại có thể được thực hiện thông qua việc một công ty mua lại một ngành nghề kinh doanh, một phần hoặc toàn bộ cổ phần, tài sản của công ty khác nhằm mục đích nắm quyền chi phối, kiểm soát công ty đó.

M&A có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức:

Mua lại cổ phần, phần vốn góp;
Hợp nhất, sáp nhập doanh nghiệp;
Giao dịch mua bán tài sản quy mô lớn.

Trong bối cảnh hội nhập, các thương vụ M&A xuyên biên giới tại Việt Nam ngày càng gia tăng, kéo theo các tranh chấp phức tạp về định giá doanh nghiệp, vi phạm cam kết trong hợp đồng, hay điều khoản bảo mật, chống cạnh tranh.

2. Tổng quan về trọng tài thương mại tại Việt Nam

Theo Điều 3 Luật Trọng tài thương mại 2010, “Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành theo quy định của Luật này“.

Một số đặc điểm nổi bật của trọng tài thương mại như: tính tự nguyện, bởi việc lựa chọn trọng tài xuất phát từ sự thỏa thuận giữa các bên; tính độc lập, thể hiện ở việc Hội đồng trọng tài tự chủ và không chịu sự can thiệp trong quá trình giải quyết tranh chấp; tính bảo mật, khi các phiên xử trọng tài được tiến hành kín, trừ khi các bên có thỏa thuận khác; tính chung thẩm, nghĩa là phán quyết trọng tài có giá trị cuối cùng, không bị kháng cáo; và tính bắt buộc thi hành, vì phán quyết trọng tài có hiệu lực pháp lý và được đảm bảo thực hiện theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự.

Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định hai hình thức trọng tài:

Trọng tài quy chế: Theo khoản 6 Điều 3 thì “Trọng tài quy chế là hình thức giải quyết tranh chấp tại một Trung tâm trọng tài theo quy định của Luật này và quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài đó”. Đây là hình thức trọng tài được thực hiện bởi một tổ chức trọng tài thường trực, có quy chế hoạt động và quy tắc tố tụng riêng.

Trọng tài vụ việc (ad hoc): Theo khoản 7 Điều 3 thì “Trọng tài vụ việc là hình thức giải quyết tranh chấp theo quy định của Luật này và trình tự, thủ tục do các bên thỏa thuận”. Đây là hình thức trọng tài được thành lập để giải quyết một vụ tranh chấp cụ thể, sau khi giải quyết xong vụ việc thì Hội đồng trọng tài sẽ giải thể.

3. Trọng tài trong giải quyết tranh chấp M&A

Về đặc thù, các tranh chấp M&A thường phát sinh từ:

Vi phạm nghĩa vụ thẩm định doanh nghiệp (due diligence);
Tranh chấp về giá trị doanh nghiệp và cơ chế thanh toán;
Vi phạm điều khoản bảo mật (NDA) hoặc chống cạnh tranh (non-compete);
Tranh chấp liên quan đến cổ đông thiểu số hoặc quyền quản trị sau sáp nhập.

Do tính chất phức tạp và yêu cầu bảo mật, các bên thường lựa chọn trọng tài thay vì tòa án. Trọng tài còn cho phép lựa chọn trọng tài viên chuyên môn sâu trong lĩnh vực M&A, điều mà hệ thống tòa án khó đáp ứng. Ngoài ra, so với Tòa án thì trọng tài có nhiều ưu thế phù hợp với bản chất của tranh chấp M&A như:

Tính bảo mật cao: Giữ kín thông tin nhạy cảm về tài chính, cấu trúc doanh nghiệp.
Tính linh hoạt: Các bên có thể lựa chọn luật áp dụng, địa điểm và ngôn ngữ tố tụng.
Tính chuyên môn hóa: Trọng tài viên thường là các chuyên gia về tài chính, đầu tư, thương mại quốc tế – điều kiện cần thiết cho tranh chấp M&A phức tạp.
Tính chung thẩm: Phán quyết trọng tài có hiệu lực cuối cùng, không bị kháng cáo (Điều 61 Luật Trọng tài thương mại 2010).
Hiệu lực quốc tế: Phán quyết trọng tài có thể được công nhận tại 170 quốc gia thành viên Công ước New York 1958 – rất quan trọng trong M&A xuyên biên giới.

Về cơ sở pháp lý, tranh chấp M&A sử dụng các quy định của pháp luật cụ thể như sau:

Điều 5 Luật Trọng tài thương mại 2010: Các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại, bao gồm M&A, đều có thể giải quyết bằng trọng tài nếu có thỏa thuận trọng tài.
Điều 16 Luật Trọng tài thương mại 2010: Thỏa thuận trọng tài có thể được lập dưới nhiều hình thức, trong đó có điều khoản trọng tài trong hợp đồng M&A.
Công ước New York 1958: Đảm bảo phán quyết trọng tài M&A tại Việt Nam có thể thi hành ở nước ngoài, và ngược lại.
Luật Cạnh tranh 2018 và Luật Doanh nghiệp 2020: Thừa nhận quyền tự do thỏa thuận cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.

4. Hiệu lực thi hành của phán quyết trọng tài trong tranh chấp M&A

Theo khoản 5 Điều 61 Luật Trọng tài thương mại 2010: “Phán quyết trọng tài là chung thẩm và có hiệu lực kể từ ngày ban hành.”

Nếu bên thua kiện không tự nguyện thi hành, bên thắng kiện có quyền yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự cưỡng chế (Điều 66).
Trường hợp phán quyết trọng tài M&A có yếu tố nước ngoài, việc thi hành sẽ căn cứ vào Công ước New York 1958.
Chỉ trong các trường hợp rất hạn chế, phán quyết mới bị tòa án hủy (Điều 68), ví dụ: thỏa thuận trọng tài vô hiệu, vượt quá phạm vi thỏa thuận, hoặc vi phạm trật tự công cộng.

5. Thách thức và kiến nghị hoàn thiện pháp luật

Thách thức:

Thiếu chuyên gia trọng tài M&A: Các vụ M&A đòi hỏi kiến thức chuyên sâu về tài chính, thuế, kế toán, pháp lý, nhưng đội ngũ trọng tài viên Việt Nam còn hạn chế.
Xung đột pháp luật: Một số điều khoản M&A liên quan đến cổ đông, điều lệ công ty có thể dẫn đến tranh chấp thẩm quyền giữa tòa án và trọng tài.
Chưa tham gia Công ước Singapore 2019 về hòa giải: Hạn chế cơ chế công nhận kết quả hòa giải trong tranh chấp M&A.

Kiến nghị:

Tăng cường đào tạo trọng tài viên chuyên sâu trong lĩnh vực M&A.
Hoàn thiện quy định pháp luật về cơ chế công nhận và thi hành thỏa thuận dàn xếp M&A sau hòa giải.
Xem xét sửa đổi Luật Trọng tài thương mại 2010 để bổ sung quy định về “trọng tài khẩn cấp” (emergency arbitrator) – đặc biệt hữu ích trong việc ngăn chặn tẩu tán tài sản trước khi hoàn tất M&A