Trọng tài thương mại trong giải quyết tranh chấp hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài

Tháng 9 23, 2025

1. Quy định pháp luật về hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, số lượng hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài ngày càng gia tăng tại Việt Nam, đặc biệt trong các ngành công nghệ, tài chính, dịch vụ và quản lý cấp cao. Đây có thể là hợp đồng giữa doanh nghiệp Việt Nam và lao động nước ngoài, hoặc giữa nhà đầu tư nước ngoài với lao động Việt Nam, tạo ra nhu cầu cấp thiết về cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả. Trọng tài thương mại trở thành một lựa chọn phù hợp bởi tính linh hoạt, tính quốc tế và khả năng bảo mật thông tin.

Về cơ sở pháp lý, Bộ luật Lao động 2019 (Điều 151–156) quy định cụ thể về việc sử dụng lao động nước ngoài tại Việt Nam và quyền, nghĩa vụ của các bên. Bộ luật Dân sự 2015 cho phép áp dụng pháp luật nước ngoài trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài, tạo cơ sở pháp lý cho việc lựa chọn luật áp dụng. Luật Trọng tài thương mại 2010 khẳng định phạm vi điều chỉnh bao gồm tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại, trong đó có thể mở rộng tới hợp đồng lao động đặc thù có yếu tố thương mại. Bên cạnh đó, Công ước New York 1958, mà Việt Nam là thành viên, bảo đảm phán quyết trọng tài quốc tế được công nhận và thi hành tại hơn 170 quốc gia.

Từ nền tảng pháp lý này, việc nghiên cứu trọng tài thương mại trong giải quyết tranh chấp hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài mang ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao uy tín môi trường pháp lý và thu hút nhân lực, đầu tư quốc tế vào Việt Nam.

2. Khái niệm và đặc điểm hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài

Hợp đồng thường quy định tiền lương bằng ngoại tệ, kèm các phúc lợi đặc biệt như bảo hiểm y tế quốc tế, nhà ở, vé máy bay, hoặc chính sách thuế ưu đãi. Việc xác định nghĩa vụ đóng thuế và bảo hiểm xã hội có thể phụ thuộc vào cả pháp luật Việt Nam và nước ngoài, dễ phát sinh bất đồng. Những điều kiện này thường được cụ thể hóa trong hợp đồng bằng các điều khoản rõ ràng, trong đó có thể kèm theo điều khoản trọng tài nhằm xử lý tranh chấp về quyền lợi lao động mà không phải qua Tòa án. Điều 5 Luật Trọng tài thương mại 2010 khẳng định giá trị pháp lý của thỏa thuận trọng tài, mở đường cho việc đưa các tranh chấp lao động quốc tế vào phạm vi trọng tài.

Đặc điểm chính gồm:

Yếu tố pháp lý phức tạp

Hợp đồng thường gắn liền với nhiều hệ thống pháp luật: pháp luật lao động Việt Nam (Điều 151–156 Bộ luật Lao động 2019 quy định về lao động nước ngoài tại Việt Nam), pháp luật dân sự về hợp đồng có yếu tố nước ngoài (Điều 683 Bộ luật Dân sự 2015 về luật áp dụng đối với hợp đồng có yếu tố nước ngoài) và điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia. Khi tranh chấp phát sinh, việc xác định luật áp dụng rất quan trọng. Trong trường hợp các bên có thỏa thuận trọng tài, theo Điều 14 và 16 Luật Trọng tài thương mại 2010, Hội đồng trọng tài có quyền lựa chọn luật phù hợp để giải quyết tranh chấp, bảo đảm tính khách quan.

Điều kiện lao động đặc thù

Khả năng phát sinh tranh chấp cao

Do sự khác biệt về văn hóa, tập quán, hệ thống pháp luật, hợp đồng lao động quốc tế rất dễ phát sinh tranh chấp về tiền lương, phúc lợi, đơn phương chấm dứt hợp đồng hoặc bồi thường thiệt hại. Trong những tình huống này, trọng tài thương mại trở thành công cụ hiệu quả nhờ tính bảo mật, tốc độ giải quyết nhanh và tính chung thẩm của phán quyết theo Điều 60 Luật Trọng tài thương mại 2010. Đồng thời, theo Công ước New York 1958, phán quyết trọng tài quốc tế có thể được công nhận và thi hành ở nhiều quốc gia, giúp bảo vệ quyền lợi cho cả người lao động và người sử dụng lao động trong hợp đồng quốc tế.

3. Vai trò của trọng tài thương mại trong giải quyết tranh chấp hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài

Trong các hợp đồng lao động quốc tế, tranh chấp thường nảy sinh do sự khác biệt về hệ thống pháp luật, ngôn ngữ và điều kiện lao động. Việc lựa chọn trọng tài thương mại giúp các bên có một cơ chế giải quyết trung lập, nhanh chóng và được thừa nhận quốc tế.

3.1 Tính linh hoạt và bảo mật

Trọng tài cho phép các bên tự do lựa chọn địa điểm xét xử, ngôn ngữ và luật áp dụng (Điều 14 Luật Trọng tài thương mại 2010). Đây là ưu điểm nổi bật so với Tòa án, đặc biệt khi tranh chấp liên quan đến nhiều quốc gia. Ví dụ, hợp đồng giữa một doanh nghiệp Việt Nam và chuyên gia Nhật Bản có thể chọn Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế BIGBOSS (BBIAC) làm cơ quan giải quyết.

Không giống như tố tụng Tòa án công khai, trọng tài bảo mật toàn bộ quá trình và nội dung tranh chấp (Điều 4 Luật Trọng tài thương mại 2010). Điều này đặc biệt quan trọng trong hợp đồng lao động cấp cao, nơi doanh nghiệp và người lao động đều muốn bảo vệ hình ảnh, bí mật kinh doanh và danh tiếng cá nhân.

3.2 Phán quyết chung thẩm, có hiệu lực quốc tế

Theo Điều 60 Luật Trọng tài thương mại 2010, phán quyết trọng tài là chung thẩm và có hiệu lực ngay, không thể kháng cáo. Đối với hợp đồng lao động quốc tế, phán quyết này còn được công nhận ở hơn 170 quốc gia theo Công ước New York 1958, bảo đảm quyền lợi cho các bên ngay cả khi di chuyển sang nước khác.

3.3 Tăng cường niềm tin cho nhà đầu tư và người lao động

Trọng tài giúp loại bỏ lo ngại thiên vị trong hệ thống Tòa án quốc gia. Nhà đầu tư nước ngoài yên tâm khi thuê lao động Việt Nam, và ngược lại người lao động cũng có công cụ pháp lý để bảo vệ quyền lợi. Điều này phù hợp với Điều 5 Luật Trọng tài thương mại 2010, khẳng định thỏa thuận trọng tài có giá trị bắt buộc các bên tuân thủ.

Ý nghĩa:

Như vậy, trọng tài thương mại không chỉ là một phương thức giải quyết tranh chấp thay thế Tòa án, mà còn là công cụ thúc đẩy hợp tác lao động quốc tế, nâng cao uy tín môi trường pháp lý và góp phần thu hút nhân lực, đầu tư chất lượng cao vào Việt Nam.

4. Thực tiễn và thách thức tại Việt Nam

Trong thực tế, các tranh chấp hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam thường liên quan đến chuyên gia nước ngoài làm việc tại các dự án FDI hoặc nhà quản lý cấp cao trong doanh nghiệp liên doanh. Một số vụ việc đã được đưa ra Trung tâm Trọng tài để giải quyết, chủ yếu xoay quanh tiền lương, chế độ phúc lợi, hoặc việc chấm dứt hợp đồng trước thời hạn. Trung tâm trọng tài với bề dày kinh nghiệm quốc tế được đánh giá cao về tính chuyên nghiệp, song số lượng vụ việc lao động vẫn còn hạn chế do thói quen các bên thường đưa tranh chấp lao động ra Tòa án.

Gần đây, Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) cũng bắt đầu tiếp nhận một số vụ việc trong lĩnh vực lao động quốc tế, đặc biệt trong hợp đồng nhân sự cấp cao của doanh nghiệp công nghệ. Điểm nổi bật của BBIAC là áp dụng thủ tục trực tuyến, rút gọn, giúp tiết kiệm chi phí và thời gian, phù hợp với nhu cầu của cả người lao động và nhà tuyển dụng. Đây là bước tiến quan trọng, nhất là khi nhiều hợp đồng hiện nay có điều khoản trọng tài nhưng cần một cơ chế nhanh gọn và hiện đại để thi hành.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là khung pháp lý lao động chưa quy định rõ phạm vi áp dụng trọng tài cho tranh chấp lao động cá nhân. Điều này dẫn đến việc một số Tòa án còn lúng túng khi xem xét hiệu lực thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng lao động. Ngoài ra, nhận thức của doanh nghiệp và người lao động về trọng tài còn hạn chế, khiến cơ chế này chưa phát huy hết tiềm năng.

5. Kết luận và kiến nghị giải pháp

Trọng tài thương mại đã và đang chứng tỏ là cơ chế phù hợp trong việc giải quyết tranh chấp hợp đồng lao động có yếu tố nước ngoài, nhờ tính linh hoạt, bảo mật, phán quyết chung thẩm và giá trị quốc tế. Thực tiễn tại Việt Nam cho thấy Trung tâm trọng tài đã có kinh nghiệm xử lý các vụ việc liên quan, cũng như đó BBIAC đã và đang tạo dấu ấn mới nhờ thủ tục trực tuyến và chi phí cạnh tranh. Tuy nhiên, thách thức lớn nằm ở việc pháp luật lao động chưa quy định rõ ràng về phạm vi áp dụng trọng tài trong tranh chấp cá nhân, cũng như hạn chế về nhận thức của các bên liên quan.

Để nâng cao vai trò của trọng tài, cần sớm bổ sung quy định trong Bộ luật Lao động về tính hợp pháp của thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng lao động quốc tế, khuyến khích doanh nghiệp và lao động đưa điều khoản trọng tài vào hợp đồng, đồng thời tăng cường quảng bá và hợp tác quốc tế của các trung tâm trọng tài trong nước. Nếu được thực hiện đồng bộ, những giải pháp này sẽ góp phần củng cố niềm tin pháp lý, bảo vệ quyền lợi các bên, đồng thời nâng cao sức hút của Việt Nam như một môi trường đầu tư và làm việc minh bạch, hiện đại.

6. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

6.1. Điều khoản trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(c) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

6.2. Điều khoản trọng tài mẫu theo thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(c) ngôn ngữ trọng tài là [ ]. **

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

Liên hệ 0979 133 955 để được tư vấn!