Hòa giải thương mại là gì? Tổng quan và lợi ích cho doanh nghiệp

Tháng 3 17, 2025

1. Hòa giải thương mại là gì?

1.1. Định nghĩa hòa giải thương mại

Hòa giải thương mại là mới ở Việt Nam tuy hòa giải là một thuật ngữ quen thuộc đối với người dân và doanh nghiệp. Theo từ điển luật học của Black, hòa giải là: Sự can thiệp, sự làm trung gian hòa giải; hành vi của người thứ ba làm trung gian giữa hai bên tranh chấp nhằm thuyết phục họ dàn xếp hoặc giải quyết tranh chấp giữa họ.

Hòa giải thương mại tại Việt Nam là một phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án, trong đó các bên tranh chấp tham gia vào một quá trình thương lượng, với sự trợ giúp của một hòa giải viên trung lập và độc lập. Mục tiêu của hòa giải là giúp các bên đạt được thỏa thuận giải quyết tranh chấp một cách hòa bình và hiệu quả, giảm thiểu sự can thiệp của hệ thống tòa án và tránh các chi phí pháp lý cao.

Ở Việt Nam, hòa giải thương mại được quy định tại Nghị định số 22/2017 về Hòa giải thương mại và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đây là phương thức giải quyết tranh chấp được khuyến khích và áp dụng trong các tranh chấp liên quan đến hợp đồng thương mại, quyền lợi của các bên kinh doanh và nhiều vấn đề khác trong lĩnh vực thương mại.

1.2. Sự khác biệt giữa hòa giải thương mại và các phương thức giải quyết tranh chấp khác

Hòa giải thương mại so với Tòa án

Hòa giải thương mại và tòa án có những khác biệt rõ rệt trong cách tiếp cận giải quyết tranh chấp. Hòa giải thương mại là quá trình tự nguyện không mang tính pháp lý cứng nhắc, nơi các bên có quyền quyết định quá trình và kết quả, với hòa giải viên đóng vai trò hỗ trợ tìm kiếm giải pháp. Ngược lại, tòa án là cơ quan có thẩm quyền pháp lý, giải quyết tranh chấp theo quy trình chính thức và đưa ra phán quyết có tính cưỡng chế mà các bên buộc phải tuân theo. Về kết quả, hòa giải có thể dẫn đến thỏa thuận giữa các bên nhưng chỉ có hiệu lực khi được đồng thuận và ký kết, trong khi phán quyết của tòa án có hiệu lực thi hành bắt buộc. Xét về chi phí và thời gian, hòa giải thường ít tốn kém và nhanh chóng hơn so với kiện tụng tại tòa án do không có nhiều thủ tục phức tạp.

Hòa giải thương mại so với Trọng tài

Sự khác biệt chính giữa hòa giải thương mại và trọng tài nằm ở quyền hạn của bên thứ ba và tính chất của kết quả. Trong hòa giải, hòa giải viên không có quyền đưa ra phán quyết cuối cùng mà chỉ đóng vai trò hỗ trợ các bên tìm ra giải pháp tự nguyện. Trái lại, trọng tài viên có quyền ra phán quyết có tính cưỡng chế tương tự như tòa án, dù thông qua một quá trình thủ tục nhanh hơn và ít chính thức hơn. Về kết quả, hòa giải chỉ dẫn đến thỏa thuận giữa các bên và nếu không đạt được thỏa thuận, các bên có thể tiếp tục kiện tụng hoặc trọng tài. Trong khi đó, phán quyết trọng tài có hiệu lực pháp lý giống như bản án của tòa án và có thể được thi hành nếu không tuân thủ. Xét về chi phí và thời gian, hòa giải thường ít tốn kém và nhanh chóng hơn trọng tài, trong khi trọng tài vẫn nhanh hơn so với tòa án.

Hòa giải thương mại so với Thương lượng

Điểm khác biệt quan trọng giữa hòa giải thương mại và thương lượng là sự hiện diện của bên thứ ba. Hòa giải có sự tham gia của một hòa giải viên trung lập, giúp các bên tiếp cận giải pháp hợp lý và hỗ trợ quá trình đàm phán. Ngược lại, thương lượng là quá trình đàm phán trực tiếp giữa các bên mà không có sự tham gia của bên thứ ba, các bên tự quyết định và thương lượng với nhau. Về kết quả, hòa giải có thể dẫn đến một thỏa thuận chính thức với sự hỗ trợ của hòa giải viên trong việc lập biên bản ghi nhận thỏa thuận, trong khi thương lượng dẫn đến thỏa thuận trực tiếp giữa các bên không có sự can thiệp của bên thứ ba. Về chi phí và thời gian, hòa giải có thể tốn thời gian và chi phí cho hòa giải viên nhưng vẫn ít tốn kém hơn trọng tài và kiện tụng, trong khi thương lượng là phương thức ít tốn kém và nhanh chóng nhất nhưng có thể gặp khó khăn nếu các bên không đạt được thỏa thuận.

2. Lợi ích của hòa giải thương mại đối với doanh nghiệp

Hòa giải thương mại mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, giúp họ giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng, hiệu quả và ít tốn kém hơn so với các phương thức giải quyết tranh chấp khác như tòa án hay trọng tài.

2.1. Tiết kiệm chi phí và thời gian

Lựa chọn hòa giải giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể về thời gian và chi phí. Quá trình hòa giải thường diễn ra nhanh chóng hơn nhiều so với kiện tụng tại tòa án hay trọng tài, cho phép doanh nghiệp nhanh chóng trở lại với hoạt động kinh doanh mà không bị gián đoạn kéo dài. Chi phí hòa giải cũng thấp hơn đáng kể so với các phương thức giải quyết tranh chấp khác, không đòi hỏi các khoản phí lớn liên quan đến thủ tục pháp lý phức tạp, phí luật sư cao và các chi phí tòa án. Quy trình hòa giải đơn giản hơn với ít yêu cầu về tài liệu, chứng cứ cũng góp phần giảm chi phí cho doanh nghiệp.

2.2. Bảo mật thông tin trong quá trình giải quyết tranh chấp

Một lợi ích quan trọng khác của hòa giải thương mại là tính bảo mật cao. Quá trình hòa giải thường được tiến hành trong điều kiện kín đáo, giúp các bên bảo vệ thông tin nhạy cảm của doanh nghiệp không bị công khai. Đây là điểm đặc biệt có giá trị đối với các doanh nghiệp sở hữu dữ liệu kinh doanh quan trọng hoặc muốn tránh việc tranh chấp được công chúng biết đến, có thể ảnh hưởng đến uy tín và hình ảnh thương hiệu.

2.3. Duy trì mối quan hệ kinh doanh lâu dài

Hòa giải thương mại còn giúp duy trì mối quan hệ kinh doanh giữa các bên. Thay vì tạo ra đối đầu gay gắt như trong các vụ kiện tụng, hòa giải hướng đến việc tìm kiếm giải pháp hài hòa, thỏa đáng cho tất cả các bên liên quan. Phương thức này giúp giảm bớt căng thẳng và xung đột, tạo điều kiện để doanh nghiệp duy trì mối quan hệ với đối tác, khách hàng hay nhà cung cấp. Khi các bên đạt được thỏa thuận hòa giải thành công, niềm tin có thể được khôi phục và củng cố, mở ra cơ hội hợp tác mới trong tương lai – một kết quả khó đạt được nếu tranh chấp kết thúc bằng các phán quyết pháp lý cứng nhắc.

3. Khi nào doanh nghiệp nên lựa chọn hòa giải thương mại?

Doanh nghiệp nên cân nhắc lựa chọn hòa giải thương mại trong nhiều tình huống tranh chấp. Doanh nghiệp muốn giải quyết tranh chấp nhanh chóng để không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh, hòa giải là phương án tối ưu với thời gian giải quyết ngắn hơn nhiều so với tòa án. Bên cạnh đó, khi doanh nghiệp mong muốn tiết kiệm chi phí giải quyết tranh chấp, hòa giải thương mại với chi phí thấp hơn đáng kể so với kiện tụng hay trọng tài sẽ là lựa chọn hợp lý.

3.1. Các tình huống phù hợp để áp dụng hòa giải thương mại

Doanh nghiệp nên cân nhắc áp dụng hòa giải thương mại khi có tranh chấp về hợp đồng thương mại, bao gồm các bất đồng về điều khoản, việc thực hiện nghĩa vụ, hay giải thích nội dung hợp đồng. Trong các tranh chấp này, hòa giải giúp các bên làm rõ quan điểm và tìm ra giải pháp thỏa đáng mà không cần đến các thủ tục pháp lý phức tạp.

Tranh chấp giữa đối tác kinh doanh là tình huống lý tưởng để áp dụng hòa giải, đặc biệt khi các bên mong muốn duy trì quan hệ hợp tác lâu dài. Các xung đột giữa cổ đông, thành viên liên doanh, hay đối tác chiến lược có thể được giải quyết thông qua hòa giải một cách kín đáo và hiệu quả, giúp bảo vệ lợi ích chung của doanh nghiệp. Tương tự, tranh chấp với khách hàng hoặc nhà cung cấp cũng là tình huống phù hợp để áp dụng hòa giải thương mại, giúp duy trì mối quan hệ kinh doanh và uy tín thương hiệu.

Các tranh chấp liên quan đến sở hữu trí tuệ, bao gồm bản quyền, nhãn hiệu hay bí mật thương mại, là những tình huống đặc biệt phù hợp với hòa giải do tính bảo mật cao của phương thức này. Tranh chấp lao động trong doanh nghiệp, đặc biệt với nhân sự cấp cao, cũng thường được giải quyết hiệu quả thông qua hòa giải. Ngoài ra, các tình huống có yếu tố quốc tế hoặc liên quan đến nhiều pháp luật khác nhau sẽ hưởng lợi từ tính linh hoạt của hòa giải thương mại, giúp vượt qua các rào cản về văn hóa và pháp lý phức tạp.

3.2. Những lưu ý khi tham gia hòa giải thương mại

Khi tham gia vào quá trình hòa giải thương mại, doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ lưỡng trước các buổi hòa giải. Điều này bao gồm thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ liên quan đến tranh chấp và xác định rõ mục tiêu, lợi ích cốt lõi cũng như giới hạn nhượng bộ của mình. Doanh nghiệp nên nghiên cứu kỹ về bên đối tác, hiểu rõ quan điểm và lợi ích của họ để có thể đề xuất các giải pháp phù hợp với cả hai bên. Việc chuẩn bị phương án dự phòng trong trường hợp hòa giải không thành công cũng là một bước quan trọng.

Lựa chọn hòa giải viên phù hợp đóng vai trò quyết định đến thành công của quá trình hòa giải. Doanh nghiệp nên tìm kiếm hòa giải viên có chuyên môn trong lĩnh vực tranh chấp, có uy tín, kinh nghiệm và kỹ năng tốt trong việc điều phối các cuộc đàm phán. Việc đánh giá tính trung lập và khả năng giúp các bên tìm điểm chung của hòa giải viên là rất quan trọng. Ngoài ra, doanh nghiệp cần thảo luận trước với hòa giải viên về quy trình, phương pháp làm việc để đảm bảo phù hợp với nhu cầu giải quyết tranh chấp.

Trong quá trình hòa giải, doanh nghiệp cần duy trì thái độ cởi mở, sẵn sàng lắng nghe và thỏa hiệp. Điều quan trọng là tập trung vào lợi ích chung thay vì chỉ khăng khăng bảo vệ lập trường của mình. Doanh nghiệp nên tránh sử dụng ngôn ngữ đối đầu hoặc đổ lỗi, thay vào đó hãy tìm cách xây dựng cầu nối tiếp cận với đối tác. Cuối cùng, khi đạt được thỏa thuận, cần đảm bảo thỏa thuận được soạn thảo rõ ràng, chi tiết và có tính thực thi cao. Doanh nghiệp nên cân nhắc việc có luật sư tham gia vào quá trình soạn thảo và hoàn thiện thỏa thuận hòa giải để đảm bảo quyền lợi của mình được bảo vệ và thỏa thuận có giá trị pháp lý.

4. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

4.1. Điều khoản trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

4.2. Điều khoản trọng tài mẫu theo thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài