So sánh hòa giải thương mại, trọng tài và tòa án: Doanh nghiệp nên chọn gì?

Tháng 3 28, 2025

1. So sánh hòa giải thương mại, trọng tài và tòa án

Hòa giải thương mại, trọng tài và tòa án là ba phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến, mỗi phương thức có những đặc điểm riêng biệt.

1.1. Hòa giải thương mại – Giải pháp linh hoạt và tiết kiệm chi phí

Hòa giải thương mại đang khẳng định vị thế là giải pháp ưu việt trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, mang đến nhiều lợi ích thiết thực. Hòa giải cho phép các bên linh hoạt lựa chọn phương thức, quy trình, thời gian, địa điểm và hòa giải viên phù hợp với đặc thù tranh chấp, tạo môi trường thuận lợi để tìm giải pháp chung. Chi phí hòa giải thấp hơn nhiều so với tố tụng và thời gian giải quyết nhanh hơn, giúp các bên tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Phương thức này đặc biệt phù hợp khi các bên muốn duy trì quan hệ hợp tác. Với hòa giải viên trung lập, các bên có thể thương lượng hòa bình, tìm giải pháp hai bên cùng có lợi. Bên cạnh đó, tính bảo mật cao giúp bảo vệ uy tín và hoạt động kinh doanh của các bên liên quan. Hơn nữa, hòa giải thương mại có thể áp dụng cho nhiều loại tranh chấp, từ đơn giản đến phức tạp, trong đa dạng lĩnh vực kinh doanh.

1.2. Trọng tài thương mại – Giải pháp có tính ràng buộc cao hơn

Trọng tài thương mại nổi lên như một giải pháp giải quyết tranh chấp hiệu quả, mang tính ràng buộc cao hơn so với hòa giải, với phán quyết có giá trị pháp lý và được thi hành như bản án của tòa án, tạo ra sự chắc chắn và đảm bảo quyền lợi cho các bên tham gia tranh chấp. Tính ràng buộc cao này xuất phát từ thỏa thuận trọng tài – một cam kết pháp lý các bên ký kết trước khi xảy ra tranh chấp, quy định rằng bất kỳ tranh chấp nào phát sinh sẽ được giải quyết thông qua trọng tài và phán quyết trọng tài sẽ là chung thẩm, không thể kháng cáo, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí so với việc kiện tại tòa án, đồng thời đảm bảo tính bảo mật cho thông tin thương mại. Trọng tài thương mại còn cho phép các bên lựa chọn trọng tài viên có chuyên môn phù hợp với lĩnh vực tranh chấp, đảm bảo tranh chấp được giải quyết bởi người có kiến thức và kinh nghiệm, từ đó đưa ra phán quyết công bằng và chính xác – một ưu điểm vượt trội so với tòa án, nơi thẩm phán thường có chuyên môn chung về pháp luật. Tuy nhiên, tính ràng buộc của trọng tài thương mại cũng đi kèm với một số hạn chế khi việc thi hành phán quyết có thể gặp khó khăn ở một số quốc gia, đặc biệt là khi tài sản của bên thua kiện nằm ở nước ngoài, do đó việc lựa chọn trọng tài viên và trung tâm trọng tài có uy tín rất quan trọng để đảm bảo tính hiệu quả của quá trình giải quyết tranh chấp.

1.3. Giải quyết tranh chấp tại tòa án – Phương án cuối cùng

Giải quyết tranh chấp tại tòa án là phương án cuối cùng với những ưu điểm nổi bật như tính cưỡng chế và ràng buộc cao của phán quyết, được đảm bảo thi hành bởi các cơ quan nhà nước; tính công khai, minh bạch trong quy trình tố tụng; cơ chế kháng cáo, phúc thẩm giúp hạn chế sai sót; và thẩm quyền áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời. Tuy nhiên, phương thức này cũng tồn tại nhiều nhược điểm đáng kể: thời gian xét xử thường kéo dài, có thể mất nhiều năm để giải quyết dứt điểm; chi phí tố tụng cao bao gồm án phí, chi phí luật sư và nhiều chi phí phát sinh khác; tính chuyên môn của thẩm phán trong một số lĩnh vực kinh doanh đặc thù còn hạn chế; và tính công khai đôi khi trở thành bất lợi khi các bên muốn bảo mật thông tin kinh doanh.

Thực tế hiện nay, hệ thống tòa án ở nhiều quốc gia đang đối mặt với tình trạng quá tải, số lượng vụ việc ngày càng tăng trong khi nguồn lực hạn chế; chất lượng xét xử không đồng đều giữa các tòa án, với những trung tâm kinh tế lớn thường có chất lượng tốt hơn nhờ đội ngũ thẩm phán kinh nghiệm. Nhiều quốc gia đang nỗ lực cải cách tư pháp qua việc áp dụng công nghệ thông tin, thành lập các tòa chuyên trách về thương mại và đào tạo chuyên sâu cho thẩm phán. Xu hướng hiện nay là doanh nghiệp thường coi tòa án là phương án cuối cùng, chỉ lựa chọn khi các biện pháp giải quyết tranh chấp thay thế không đạt kết quả, hoặc khi cần áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời mà chỉ tòa án mới có thẩm quyền.

*So sánh hòa giải thương mại, trọng tài và tòa án: Doanh nghiệp nên chọn gì?*

2. Khi nào nên chọn hòa giải thương mại thay vì trọng tài hoặc tòa án?

Hòa giải thương mại nên được ưu tiên lựa chọn trong những tình huống sau: khi duy trì mối quan hệ kinh doanh là ưu tiên hàng đầu, giúp các bên giải quyết tranh chấp trong tinh thần hợp tác, hạn chế đối đầu; khi cần giải quyết tranh chấp nhanh chóng với quy trình linh hoạt hơn so với trọng tài hay tòa án; khi chi phí là yếu tố quan trọng, vì chi phí hòa giải thường thấp hơn đáng kể; khi bảo mật thông tin là yêu cầu thiết yếu, giúp tránh sự chú ý của công chúng và truyền thông; khi tranh chấp phức tạp về mặt kỹ thuật, cho phép lựa chọn hòa giải viên có chuyên môn phù hợp; và khi các bên mong muốn tự quyết định kết quả, tạo cơ hội cho các giải pháp “win-win”.

2.1.Các tiêu chí đánh giá phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp

Để lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp, doanh nghiệp cần cân nhắc các tiêu chí sau: tính chất mối quan hệ giữa các bên và mức độ quan trọng của việc duy trì mối quan hệ sau khi giải quyết tranh chấp; giá trị tranh chấp và nguồn lực sẵn có mà doanh nghiệp sẵn sàng chi trả; thời gian cần thiết để giải quyết và mức độ khẩn cấp; tính chất kỹ thuật và phức tạp của tranh chấp, nếu đòi hỏi kiến thức chuyên môn đặc biệt; yêu cầu về tính bảo mật của thông tin liên quan; tính thực thi của kết quả giải quyết tranh chấp, với phán quyết tòa án và trọng tài có tính cưỡng chế cao hơn; và yếu tố quốc tế đối với tranh chấp xuyên biên giới, bao gồm luật áp dụng, khả năng công nhận và thi hành quyết định ở nước ngoài.

2.2. Trường hợp hòa giải thương mại không khả thi

Hòa giải thương mại không phải là giải pháp phù hợp trong tất cả các tình huống, đặc biệt khi: cần thiết lập án lệ pháp lý làm cơ sở cho các vụ việc tương tự trong tương lai; cần áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản; một bên từ chối hợp tác hoặc không có thiện chí trong quá trình hòa giải; cần xác định rõ bên đúng, bên sai để làm cơ sở cho việc yêu cầu bồi thường hoặc bảo vệ uy tín; đối mặt với hành vi vi phạm mang tính hệ thống hoặc lặp lại nhiều lần; có sự mất cân bằng quyền lực giữa các bên, khi đó trọng tài hoặc tòa án với những quy tắc chặt chẽ về thủ tục có thể bảo vệ bên yếu thế tốt hơn; và khi tranh chấp liên quan đến vấn đề trật tự công, ảnh hưởng đến lợi ích công cộng hoặc liên quan đến vi phạm pháp luật nghiêm trọng.

3. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

3.1. Điều khoản trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

3.2. Điều khoản trọng tài mẫu theo thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài