Thủ tục Trọng tài rút gọn

Mô tả:

Bài viết trình bày khái quát về thủ tục trọng tài rút gọn một hình thức giải quyết tranh chấp có thời gian rút ngắn và chi phí thấp hơn so với thủ tục trọng tài thông thường. Thủ tục này có thể áp dụng trong cả trọng tài vụ việc và trọng tài quy chế nếu các bên có thỏa thuận hoặc được quy định trong quy tắc của trung tâm trọng tài. Bài viết đặc biệt phân tích quy định của Tòa Trọng tài Quốc tế ICC, nơi thủ tục trọng tài rút gọn được chính thức đưa vào từ năm 2017. Cuối cùng, bài viết làm rõ ý nghĩa và lợi ích thiết thực của thủ tục này, giúp các bên tiết kiệm thời gian, chi phí và nhanh chóng bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả.

1. Khái niệm thủ tục Trọng tài rút gọn

Thủ tục trọng tài rút gọn còn được gọi là thủ tục trọng tài “nhanh”. Trong trọng tài quốc tế, thủ tục này được gọi bằng tiếng Anh là “expedited procedures”, “fast-track arbitration” và thường được quy định trong các Quy tắc tố tụng trọng tài của một số trung tâm trọng tài.

Theo ghi chú của Ban Thư ký phiên họp lần thứ năm mươi mốt của nhóm nghiên cứu Working Group II của UNCITRAL diễn ra từ ngày 25 tháng 6 đến ngày 13 tháng 7 năm 2018 tại New York, “thủ tục trọng tài rút gọn là một hình thức trọng tài được thực hiện trong một khung thời gian rút ngắn và chi phí được giảm”. Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cũng có giải thích tương tự. Như vậy, bản chất của thủ tục trọng tài rút gọn là một thủ tục trọng tài có thời gian giải quyết tranh chấp nhanh chóng, rút ngắn hơn so với thời gian giải quyết một vụ tranh chấp thông thường. Đồng thời với việc rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp, chi phí giải quyết tranh chấp, cụ thể là phí trọng tài và các khoản phí khác có liên quan, cũng sẽ được cắt giảm.

Mặc dù định nghĩa của Working Group II – UNCITRAL về thủ tục trọng tài rút gọn có đề cập đây là một hình thức trọng tài (“form of arbitration”) nhưng đây hoàn toàn không phải là một hình thức trọng tài (kind of arbitration) mới với nghĩa là “hình thức giải quyết tranh chấp” mà chỉ là là hình thức về thủ tục tố tụng trọng tài. Hình thức về trọng tài với nghĩa về hình thức giải quyết tranh chấp vẫn chỉ có hai hình thức là trọng tài vụ việc (ad-hoc arbitration) và trọng tài quy chế hay trọng tài thường trực (institutional arbitration). “Thủ tục trọng tài rút gọn có thể xuất hiện trong trọng tài vụ việc cũng như trong trọng tài quy chế”.

Đối với trọng tài vụ việc, trình tự, thủ tục tố tụng trọng tài do các bên thỏa thuận. Do vậy, nếu các bên muốn thỏa thuận thủ tục nhanh hay thủ tục rút gọn thì vẫn hoàn toàn khả thi. Đối với trọng tài quy chế, các trung tâm trọng tài sẽ đều có quy tắc tố tụng riêng nên việc áp dụng thủ tục trọng tài rút gọn cần được quy định trong quy tắc tố tụng của các trung tâm trọng tài.

2. Quy định về thủ tục trọng tài rút gọn của Phòng Thương mại Quốc tế (ICC)

Tòa Trọng tài Quốc tế ICC là một trong những trung tâm trọng tài hàng đầu thế giới được thành lập từ năm 192311. Tòa Trọng tài Quốc tế ICC là một tổ chức độc lập của ICC, thực hiện việc việc quản lý các vụ tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài theo Quy tắc Trọng tài ICC mà Quy tắc hiện hành là Quy tắc Trọng tài ICC năm 201712. Điểm sửa đổi nổi bật của Quy tắc năm 2017 so với Quy tắc trước đó (ban hành năm 2012) là quy định về thủ tục trọng tài rút gọn. Thủ tục trọng tài rút gọn được quy định tại Điều 30 của Quy tắc và Phụ lục VI kèm theo Quy tắc với năm điều về thủ tục trọng tài rút gọn. Hiện nay, ICC cũng đã ban hành Quy tắc trọng tài mới, sẽ có hiệu lực từ ngày 01/01/2021 và vẫn duy trì các quy định về thủ tục trọng tài rút gọn tại Điều 30 của Quy tắc và Phụ lục VI.

Theo khoản 1 Điều 30 của Quy tắc năm 2017, nếu các bên chọn áp dụng Quy tắc trọng tài ICC thì quy định về thủ tục trọng tài rút gọn sẽ được ưu tiên áp dụng so với thỏa thuận trọng tài. Theo khoản 2 Điều 30 của Quy tắc và Điều 1 Phụ lục VI, thủ tục trọng tài rút gọn được áp dụng trong trường hợp giá trị tranh chấp không vượt quá 2.000.000 USD hoặc trong trường các bên có thỏa thuận (không phụ vào giá trị tranh chấp). Theo Quy tắc năm 2021, kể từ ngày 01/01/2021, ngưỡng giá trị tranh chấp được áp dụng thủ tục trọng tài rút gọn được mở rộng đến dưới 3.000.000 USD13

Tuy vậy, Quy tắc trọng tài của ICC cũng quy định quyền không tiếp tục áp dụng thủ tục tố tụng trọng tài rút gọn. Cụ thể, khoản 4 Điều 1 Phụ lục VI của Quy tắc năm 2017 và Quy tắc trọng tài năm 2021 của ICC đều quy định vào bất kỳ thời điểm nào trong tiến trình tố tụng trọng tài, Tòa Trọng tài ICC theo quyết định của mình hoặc theo yêu cầu của một bên, và sau khi tham vấn Hội đồng trọng tài và các bên, Tòa Trọng tài ICC sẽ quyết định không tiếp tục áp dụng thủ tục trọng tài rút gọn. Khi đó, Hội đồng trọng tài đã được thành lập vẫn tiếp tục được duy trì, trừ trường hợp Tòa Trọng tài ICC thấy rằng phải thay đổi hoặc thành lập lại Hội đồng trọng tài cho phù hợp. Theo Điều 2 của Phụ lục VI của Quy tắc năm 2017 và kể cả Quy tắc năm 2021, vụ tranh chấp được giải quyết bằng thủ tục trọng tài rút gọn sẽ chỉ được giải quyết bằng một trọng tài viên duy nhất, không phụ thuộc và thỏa thuận trọng tài. Các bên sẽ chỉ định trọng tài viên duy nhất giải quyết vụ tranh chấp trong thời hạn do Ban thư ký chỉ định. Nếu các bên không chỉ định được thì Tòa Trọng tài ICC sẽ thực hiện việc chỉ định trong một khoảng thời gian ngắn nhất có thể.

Theo Điều 3 của Phụ lục VI của Quy tắc năm 2017, sau khi Hội đồng trọng tài đã được thành lập, các bên không được đưa ra yêu cầu mới, trừ trường hợp Hội đồng trọng tài cho phép, trên cơ sở cân nhắc tính chất của yêu cầu mới này, giai đoạn tố tụng trọng tài, chi phí và các yếu tố khác liên quan. Hội đồng trọng tài, có thể, sau khi tham vấn ý kiến của các bên, quyết định tranh chấp chỉ được giải quyết dựa trên tài liệu đã nộp của các bên mà không cần phải tiến hành phiên họp giải quyết tranh chấp và kiểm tra nhân chứng hoặc chuyên gia. Theo Điều 4 của Phụ lục VI Quy tắc trọng tài ICC, phán quyết trọng tài trong thủ tục trọng tài rút gọn phải được ban hành trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày tổ chức phiên họp quản lý vụ kiện. Phiên họp quản lý vụ kiện được tổ chức không muộn hơn 15 ngày kể từ ngày hồ sơ vụ tranh chấp được chuyển cho Hội đồng trọng tài. Như vậy, mặc dù là một tổ chức lâu đời về trọng tài thương mại nhưng ICC chỉ mới quy định rõ về thủ tục trọng tài rút gọn từ năm 2017. Quy tắc này vẫn quy định điều kiện áp dụng thủ tục trọng tài rút gọn theo giá trị vụ tranh chấp hoặc khi các bên có thỏa thuận. Đồng thời, quy định việc chấm dứt thủ tục tố tụng trọng tài rút gọn ngay cả khi thủ tục này đang diễn ra. Thủ tục trọng tài rút gọn của ICC cũng rút ngắn việc thành lập Hội đồng trọng tài bằng việc chỉ có một trọng tài viên duy nhất và giới hạn về thời gian tối đa phải ban hành phán quyết trọng tài.

3. Quy định về Thủ tục rút gọn có gì khác so với thủ tục trọng tài thông thường?

Thủ tục Trọng tài rút gọn cho phép các bên giải quyết tranh chấp theo thủ tục rút gọn, bao gồm việc giảm số lượng trọng tài viên từ 03 xuống 01 trọng tài viên duy nhất (trừ khi các bên có thỏa thuận khác), rút ngắn các khoảng thời hạn trong tố tụng trọng tài bình thường và tổ chức phiên họp thông qua hình thức teleconference hoặc video conference. Quy định này đặc biệt có ý nghĩa đối với những tranh chấp có tính chất đơn giản, nội dung rõ ràng, giúp doanh nghiệp tiết kiệm tối đa thời gian và chi phí theo kiện, đồng thời cũng góp phần tiết kiệm công sức và chi phí đi lại, lưu trú… khi có trọng tài viên và/hoặc các bên là người nước ngoài.

4. Ý nghĩa và lợi ích của thủ tục Trọng tài rút gọn đối với các bên tranh chấp

Ý nghĩa và lợi ích của việc áp dụng Thủ tục rút gọn đối với các bên:

• Trên cơ sở áp dụng Thủ tục rút gọn, với việc giải quyết vụ tranh chấp trong thời hạn được rút ngắn, trình tự tố tụng nhanh chóng, đơn giản thì sẽ giúp bảo vệ quyền và lợi ích của các bên một cách nhanh chóng, kịp thời và hiệu quả.
• Nếu không có thỏa thuận khác, Hội đồng Trọng tài chỉ gồm Trọng tài viên duy nhất. Quy định này đã rút ngắn thời gian đáng kể so với việc thành lập Hội đồng Trọng tài gồm 03 Trọng tài viên.
• Đối với vụ tranh chấp được giải quyết bởi Trọng tài viên duy nhất, mức phí trọng tài có thể chỉ bằng 70% của phí trọng tài đối với trường hợp vụ tranh chấp được giải quyết bởi Hội đồng Trọng tài gồm 03 Trọng tài viên đối với cùng trị giá vụ tranh chấp.
• Dựa trên Quy tắc Tố tụng trọng tài xét theo tính chất, mức độ của từng vụ tranh chấp khác nhau Hội đồng Trọng tài có thể rút ngắn bất kỳ thời hạn nào được quy định trong Quy tắc Tố tụng này. Qua đó, quy định này sẽ giúp cho việc giải quyết tranh chấp phù hợp với hoàn cảnh thực tế theo cách linh hoạt hơn, đồng thời đáp ứng với mong muốn của các đương sự.
• Giúp cho các đương sự tiết kiệm thời gian và mọi chi phí có thể phát sinh (đi lại, ăn ở,…). Nhưng trong trường hợp, nếu một bên xét thấy điều này có thể ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của mình thì hoàn toàn có quyền phản đối và Hội đồng Trọng tài sẽ tiến hành phiên họp với sự tham dự của các bên.

Như vậy, có thể nói Thủ tục rút gọn có ý nghĩa quan trọng và mang lại những lợi ích rất thiết thực. Ngoài vấn đề trong việc có thể tiết kiệm thời gian, nhân lực hay chi phí của các bên và cả Trọng tài, Thủ tục rút gọn còn giúp vụ tranh chấp nhanh chóng được giải quyết, dứt điểm, bảo vệ quyền và lợi ích kịp thời của các đương sự với hiệu quả cao.