Tìm hiểu về quy tắc trọng tài rút gọn trong giải quyết tranh chấp xây dựng quốc tế

Tháng 10 21, 2025

1. Đặt vấn đề

Hiện nay, lĩnh vực xây dựng quốc tế trong hoạt động thương mại quốc tế đã có sự gia tăng các tranh chấp và rất cần được giải quyết tranh chấp một cách hiệu quả, nhanh chóng. Các dự án xây dựng quốc tế có hai yếu tố trọng yếu về thời gian và chi phí, đòi hỏi cơ chế giải quyết tranh chấp phải đảm bảo tính linh hoạt, đơn giản, chi phí thấp. Tuy nhiên, các quy tắc trọng tài thông thường thường kéo dài thủ tục và làm phát sinh chi phí lớn, từ đó đặt ra nhu cầu áp dụng Quy tắc Trọng tài rút gọn như một giải pháp tối ưu.
Thực tiễn tại các quốc gia có ngành xây dựng phát triển như Anh và Hoa Kỳ cho thấy xu hướng xây dựng những cơ chế trọng tài rút gọn riêng biệt nhằm tăng tính hiệu quả của quá trình giải quyết tranh chấp. Đối với Việt Nam – một thị trường xây dựng quốc tế đang phát triển và thu hút đầu tư mạnh mẽ thì việc nghiên cứu, tiếp cận và đánh giá khả năng áp dụng Quy tắc Trọng tài rút gọn trở nên cần thiết.

2. Về Quy tắc trọng tài rút gọn

2.1. Sự phát triển của quy tắc trọng tài rút gọn

Thuật ngữ “trọng tài rút gọn” (Expedited Arbitration Rules) bắt đầu xuất hiện vào những năm 1990, nhằm giải quyết những hạn chế của Quy tắc trọng tài thông thường (Regular Arbitration Rules) vốn đang tạo ra gánh nặng về thời gian và chi phí cho các bên tranh chấp. Về bản chất, quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài rút gọn không phải là một quy trình hoàn toàn tách biệt, mà là một quá trình được thực hiện bằng một bộ Quy tắc với những mốc thời gian ngắn hơn và được ấn định nghiêm ngặt hơn. Ngay cả trước khi có quy tắc cụ thể, các tổ chức như Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) đã giải quyết các vụ việc bằng quy trình rút gọn, thậm chí kết thúc một vụ tranh chấp chỉ trong 38 ngày. Sự phát triển này tiếp tục được mở rộng khi Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) soạn thảo Quy tắc trọng tài rút gọn WIPO vào năm 1994, và sau đó nhiều tổ chức khác đã bổ sung hoặc xây dựng các Quy tắc rút gọn riêng biệt, bao gồm cả Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại Quốc tế (UNCITRAL) với Quy tắc Trọng tài rút gọn có hiệu lực vào năm 2021.

Quy tắc trọng tài rút gọn đã hình thành ba xu hướng phát triển chính: (1) Quy tắc trọng tài rút gọn độc lập (Stand Alone), là một bộ quy tắc riêng biệt điều chỉnh toàn bộ thủ tục từ khi khởi kiện đến khi ra phán quyết, được xem là quy trình toàn diện nhất. (2) Quy tắc trọng tài rút gọn bán độc lập (Semi Separate), là các quy định hoặc chương riêng biệt nằm trong Quy tắc trọng tài thông thường, thường được thiết lập dựa vào điều kiện về giá trị tranh chấp hoặc sự thỏa thuận của các bên. Trong trường hợp này, các quy định khác của Quy tắc thông thường vẫn được áp dụng. (3) Quy tắc trọng tài rút gọn ấn định ngầm (Implicit), không đưa ra quy tắc rút gọn cụ thể mà cho phép các bên thỏa thuận rút ngắn các giới hạn thời gian khác nhau trong quá trình tố tụng.

2.2. Nội dung Quy tắc Trọng tài rút gọn

Quy tắc trọng tài rút gọn tập trung vào tính ngắn gọn, nghiêm ngặt về thời gian và thủ tục tố tụng, bao gồm năm nội dung chính.

Phạm vi áp dụng thường giới hạn cho các tranh chấp có giá trị tương đối thấp hoặc không quá phức tạp. Nhiều tổ chức trọng tài quốc tế đã đặt ra ngưỡng giá trị cụ thể để áp dụng, chẳng hạn như Quy tắc của CIETAC (không quá 5 triệu nhân dân tệ), JCAA (dưới 300 triệu yên Nhật), SIAC (dưới 6 triệu đô la Singapore), hoặc ICC (dưới 3 triệu đô la Mỹ, tùy thuộc vào thời điểm ký thỏa thuận). Riêng Quy tắc Trọng tài rút gọn UNCITRAL 2021 lại không hạn chế về giá trị tranh chấp, mà chỉ yêu cầu các bên thỏa thuận áp dụng, sau khi cân nhắc tính phức tạp và các yếu tố liên quan khác.

Về Trọng tài viên, các quy tắc rút gọn thường quy định chỉ có một trọng tài viên duy nhất (sole arbitrator) tham gia quá trình giải quyết tranh chấp để tiết kiệm thời gian và chi phí, mặc dù quyền lựa chọn nhiều hơn của các bên vẫn được bảo lưu. Thời gian và thủ tục bổ nhiệm trọng tài viên cũng được rút ngắn đáng kể so với thủ tục thông thường. Đối với các thủ tục tố tụng chính, chúng được rút ngắn về số lượng và thời gian. Nguyên đơn thường được yêu cầu gửi đồng thời Yêu cầu trọng tài và Bản tự bảo vệ, và Bị đơn phải trả lời trong thời gian ngắn. Phiên xét xử có thể được tiến hành theo hình thức chỉ bằng văn bản (documents-only-arbitration), trừ khi các bên yêu cầu và Hội đồng trọng tài xét thấy hợp lý. Nếu có phiên xử, thời gian cũng bị giới hạn (ví dụ: 3 tháng theo AIAC hoặc WIPO), đồng thời áp dụng các giới hạn về số lượng nhân chứng (thường chỉ 2 nhân chứng mỗi bên) và số lượng tài liệu.

Về Phán quyết trọng tài, phán quyết có thể được đưa ra với đầy đủ lập luận hoặc không có lập luận nào, tùy thuộc vào quy định cụ thể của từng Quy tắc. Các trung tâm trọng tài đều có cơ chế bảo đảm chất lượng phán quyết và sự công bằng cho phiên xử, ngay cả trong quy trình rút gọn. Cuối cùng, chi phí trọng tài được xem là ưu điểm ưu Việt, khi nhiều trung tâm trọng tài giảm phí luật sư và chi phí dành cho phiên xử trực tiếp. Tuy nhiên, chi phí hành chính có thể không giảm nhiều, và đối với các vụ tranh chấp giá trị cao áp dụng thủ tục rút gọn (như theo ICC), chi phí quản lý có thể tương đương với chi phí quản lý của trọng tài thông thường.

3. Về việc sử dụng quy tắc trọng tài rút gọn trong tranh chấp xây dựng quốc tế

Nhu cầu sử dụng thủ tục rút gọn trong xây dựng xuất phát từ yêu cầu tiết kiệm chi phí và duy trì việc thực thi các hợp đồng xây dựng. Thủ tục này phát triển sớm nhất tại Anh từ những năm 1990 với việc ban hành đạo luật Statutory Adjudication – được coi là tiền thân của thủ tục rút gọn trong lĩnh vực xây dựng. Sau đó, Anh tiếp tục phát triển các quy tắc như Mẫu quy tắc trọng tài xây dựng (CIMAR). Sự phát triển lan rộng sang Hoa Kỳ với sự hình thành nhiều quy tắc trọng tài xây dựng rút gọn, bao gồm Quy tắc trọng tài xây dựng rút gọn của CPR (có hiệu lực năm 2006), Thủ tục rút gọn của Hiệp hội Trọng tài Hoa Kỳ (AAA) (có hiệu lực năm 2016), và Quy tắc trọng tài xây dựng rút gọn của JAMS (có hiệu lực năm 2021).

Các thủ tục trọng tài xây dựng rút gọn có những điểm đặc trưng riêng biệt, chủ yếu xoay quanh phạm vi áp dụng và thủ tục tố tụng:

Về phạm vi áp dụng, có ba xu hướng tiếp cận chính: (i) Thỏa thuận của các bên; (ii) Phạm vi lĩnh vực tranh chấp và (iii) Giá trị tranh chấp.
Về thủ tục tố tụng, các quy tắc này đặt ra khung thời gian rất nghiêm ngặt:

Quy tắc CPR hay còn gọi là “Quy tắc trọng tài 100 ngày”: Toàn bộ thủ tục trọng tài được giới hạn trong vòng 100 ngày, tính từ Hội nghị sơ bộ.
Thủ tục rút gọn AAA: Đặt ra “thời gian tiêu chuẩn” 45 ngày để hoàn thành phiên điều trần chính thức. Phiên xét xử không được quá 01 ngày (hoặc tối đa 02 ngày nếu kéo dài thêm), và phán quyết phải được ban hành trong vòng 14 ngày sau khi kết thúc phiên điều trần.
Mẫu quy tắc CIMAR: Khuyến khích Phiên xét xử ngắn hoặc Phiên xét xử chỉ bằng văn bản, với phiên xét xử không quá một ngày và phán quyết cần được đưa ra ngay sau đó khoảng 1 tháng.

Thực trạng cho thấy ngày càng nhiều tranh chấp xây dựng được giải quyết bằng thủ tục trọng tài rút gọn. Những trung tâm trọng tài xử lý nhiều vụ việc xây dựng và kỹ thuật đã ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ: gần 80% các vụ tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng và kỹ thuật được chọn xử lý theo quy tắc trọng tài rút gọn. Các vụ việc này được xử lý với thời gian ngắn hơn so với thời gian từ 8-9 tháng trong Quy tắc trọng tài rút gọn.

4. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

4.1. Điều khoản Trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(c) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

4.2. Điều khoản Trọng tài mẫu áp dụng cho thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

(c) ngôn ngữ trọng tài là [ ]. **

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài.

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Liên hệ 0979 133 955 để được tư vấn!