Vai trò của trọng tài quốc tế giải quyết tranh chấp xuyên biên giới tại Việt Nam

Tháng 6 16, 2025

Bài viết “Vai trò của trọng tài quốc tế trong giải quyết tranh chấp xuyên biên giới tại Việt Nam” cung cấp cái nhìn toàn diện về cơ chế trọng tài quốc tế, một phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả và đáng tin cậy trong bối cảnh thương mại toàn cầu hóa. Bài viết phân tích khái niệm, cơ chế hoạt động, và những lợi ích nổi bật của trọng tài quốc tế, như tính linh hoạt, bảo mật, và khả năng thi hành phán quyết xuyên biên giới. Đồng thời, các thách thức như chi phí cao, thiếu cơ chế phúc thẩm, và hạn chế trong điều tra chứng cứ cũng được thảo luận chi tiết. Đặc biệt, bài viết làm rõ vai trò của trọng tài quốc tế trong việc thúc đẩy thương mại và đầu tư tại Việt Nam, đồng thời giới thiệu quy trình giải quyết tranh chấp thông qua Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế Bigboss (BBIAC). Đây là tài liệu hữu ích cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư, và các bên quan tâm đến giải pháp pháp lý hiệu quả trong tranh chấp xuyên biên giới.

1. Khái niệm và cơ chế hoạt động của trọng tài quốc tế

Trọng tài quốc tế là một phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án, trong đó các bên đồng ý đưa tranh chấp ra giải quyết trước một hoặc nhiều trọng tài viên thay vì tòa án quốc gia. Quyết định của trọng tài có tính ràng buộc và có thể được thi hành trên phạm vi quốc tế nhờ vào Công ước New York về Công nhận và Thi hành các Phán quyết Trọng tài Nước ngoài năm 1958.

Công ước này đã được ký kết bởi hơn 160 quốc gia, đảm bảo rằng các phán quyết trọng tài có thể được thi hành một cách rộng rãi và hiệu quả, là một trong những công cụ pháp lý quan trọng nhất giúp thi hành các phán quyết trọng tài quốc tế trên toàn thế giới.

Cơ chế hoạt động của trọng tài quốc tế thường bao gồm các bước sau:

Thỏa thuận Trọng tài: Các bên ký kết thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng thương mại hoặc ký kết một thỏa thuận trọng tài riêng biệt khi xảy ra tranh chấp.
Chọn Trọng tài viên: Các bên thường có quyền lựa chọn trọng tài viên hoặc một hội đồng trọng tài gồm ba trọng tài viên.
Quá trình Trọng tài: Quá trình này bao gồm việc nộp đơn kiện, trao đổi bản luận cứ, thu thập chứng cứ, và phiên xét xử trọng tài.
Phán quyết Trọng tài: Trọng tài viên ra phán quyết cuối cùng, phán quyết này có tính ràng buộc và có thể được thi hành theo luật quốc tế.

2. Ưu điểm của trọng tài quốc tế

Trọng tài quốc tế cung cấp một số lợi thế so với kiện tụng truyền thống tại tòa án quốc gia. Những lợi thế này bao gồm quyền tự chủ của các bên, tính linh hoạt trong thủ tục, khả năng thực thi các phán quyết xuyên biên giới, tính trung lập của người ra quyết định và tính bảo mật. Các bên thường lựa chọn trọng tài quốc tế vì tính hiệu quả và hiệu quả trong việc giải quyết các tranh chấp quốc tế phức tạp.

Cụ thể:

– Thủ tục tiện lợi nhanh chóng: Các bên không phải tuân thủ những nguyên tắc tố tụng nghiêm ngặt và phức tạp, mà có thể quyết định cả về nguyên tắc, trình tự thủ tục trọng tài, tố tụng trọng tài chỉ diễn ra ở một cấp, quyết định của trọng tài có giá trị chung thẩm mà không bị kháng cáo, kháng nghị tại bất cứ trọng tài khác cũng như tại Tòa án.

– Phán quyết của trọng tài thường chính xác, khách quan và có độ tin cậy cao hơn:Vì các bên được quyền chọn trọng tài viên cho mình, nên các trọng tài viên thường là những chuyên gia có kinh nghiệm an hiểm sau sắc về các lĩnh vực chuyên môn có liên quan đến hợp đồng; quyết định của Trọng tài dường như không bị chi phối bởi yếu tố chính trị vì thế sẽ mang tính khách quan hơn so với phán quyết của Tòa án.

– Khả năng giữ bí mật: Trọng tài hoạt động theo nguyên tắc xét xử kín, các quyết định của trọng tài không được công khai nếu không được sự đồng ý của các bên.

– Chi phí trọng tài: với thủ tục tố tụng đơn giản nên chi phí trọng tài ít tốn kém hơn so với chi phí kiện tụng trước Tòa án.

3. Những Thách Thức và Hạn Chế

Mặc dù trọng tài quốc tế mang lại nhiều lợi ích đáng kể trong việc giải quyết tranh chấp xuyên biên giới, các ưu điểm của nó, khi xem xét từ một góc độ khác, cũng có thể trở thành những hạn chế ở một mức độ nhất định. Dưới đây là phân tích chi tiết về các khía cạnh này, bao gồm cả những thách thức và nhược điểm cần được cân nhắc kỹ lưỡng khi lựa chọn phương thức trọng tài.

Hạn chế trong hoạt động điều tra và thu thập chứng cứ

Một trong những ưu điểm thường được nhắc đến của trọng tài là quy trình điều tra đơn giản, ít phức tạp hơn so với tố tụng tại tòa án, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.
Tuy nhiên, trong một số loại tranh chấp, đặc biệt là các tranh chấp liên quan đến chống độc quyền – vốn ngày càng được giải quyết thông qua trọng tài – việc thiếu hoạt động điều tra kỹ lưỡng lại trở thành một nhược điểm đáng kể. Trong các vụ việc này, bên khởi kiện thường phải chứng minh hành vi vi phạm của bên bị đơn, và việc chứng minh này phụ thuộc lớn vào khả năng tiếp cận các tài liệu hoặc thông tin do bên bị đơn nắm giữ.
Nếu trọng tài viên không có quyền hoặc không thực hiện các biện pháp điều tra mạnh mẽ, bên nguyên đơn có thể gặp khó khăn trong việc đáp ứng gánh nặng chứng minh, dẫn đến bất lợi trong quá trình giải quyết tranh chấp.

Thiếu cơ chế phúc thẩm và nguy cơ sai sót trong phán quyết

Một ưu điểm khác của trọng tài là tính chung thẩm của phán quyết, giúp các bên nhanh chóng chấm dứt tranh chấp mà không phải kéo dài qua nhiều cấp xét xử.
Tuy nhiên, việc thiếu cơ chế phúc thẩm cũng có thể trở thành một hạn chế nghiêm trọng. Trong trường hợp trọng tài viên đưa ra phán quyết sai lệch rõ ràng so với quy định pháp luật hoặc không phù hợp với thực tế vụ việc, các bên tranh chấp – đặc biệt là bên chịu thiệt – sẽ không có cơ hội kháng cáo để sửa chữa sai sót. Điều này có thể gây ra cảm giác bất công và làm giảm lòng tin vào tính công bằng của quá trình trọng tài.
Mặc dù tính chung thẩm giúp tiết kiệm thời gian, nhưng nó cũng đặt ra rủi ro khi phán quyết không phản ánh đúng bản chất tranh chấp.

Quyền hạn hạn chế của trọng tài viên trong việc cưỡng chế thi hành

Trọng tài viên không có quyền cưỡng chế trực tiếp để đảm bảo thi hành phán quyết hoặc các mệnh lệnh trong quá trình tố tụng.
Ví dụ, trong khi tòa án có thể áp đặt các biện pháp trừng phạt (như phạt tiền) đối với hành vi không tuân thủ lệnh của tòa, trọng tài viên chỉ có thể đưa ra các suy luận bất lợi đối với bên không tuân thủ, mà không thể áp dụng biện pháp cưỡng chế tương tự.
Hơn nữa, đối với các bên thứ ba không tham gia vào thỏa thuận trọng tài, trọng tài viên hoàn toàn không có thẩm quyền yêu cầu họ thực hiện bất kỳ hành động nào. Do đó, trong các trường hợp cần thiết, chẳng hạn như khi phải thi hành một biện pháp khẩn cấp tạm thời, các bên hoặc trọng tài thường phải nhờ đến sự hỗ trợ của tòa án để đảm bảo tính hiệu quả của phán quyết hoặc mệnh lệnh. Sự phụ thuộc này làm giảm tính độc lập và hiệu quả của quá trình trọng tài.

Khó khăn trong việc triệu tập các bên trong tranh chấp đa bên

Trong các tranh chấp có nhiều bên liên quan, trọng tài gặp phải hạn chế lớn do quyền hạn của trọng tài viên chỉ dựa trên thỏa thuận giữa các bên tham gia. Nếu một bên liên quan không đồng ý tham gia quá trình trọng tài, họ không thể bị bắt buộc tham gia, ngay cả khi sự tham gia của họ là cần thiết để giải quyết toàn diện vụ việc.
Ngoài ra, trọng tài thường không có quyền gộp các đơn kiện tương tự từ các bên khác nhau, dù việc này có thể mang lại sự thuận tiện và hiệu quả hơn. Điều này làm cho trọng tài kém linh hoạt trong việc xử lý các tranh chấp phức tạp liên quan đến nhiều bên hoặc nhiều yêu cầu kiện tụng.

Thiếu sự đa dạng trong giới trọng tài viên quốc tế

Một nhược điểm đáng chú ý khác của trọng tài quốc tế là sự thiếu đa dạng về giới tính và dân tộc trong đội ngũ trọng tài viên. Mặc dù một số tổ chức trọng tài và cá nhân đã nỗ lực cải thiện vấn đề này, nhưng tiến độ tổng thể vẫn còn chậm và chưa đạt được những thay đổi đáng kể.
Sự thiếu đa dạng này có thể ảnh hưởng đến tính khách quan và khả năng tiếp cận các góc nhìn khác nhau trong quá trình giải quyết tranh chấp, làm giảm sự tin tưởng của các bên vào tính công bằng của hệ thống trọng tài.

Chi phí cao và gánh nặng tài chính

Mặc dù trọng tài thường được đánh giá là nhanh hơn so với tố tụng tòa án, chi phí của quá trình trọng tài lại là một thách thức lớn. Các khoản phí bao gồm thù lao cho trọng tài viên, chi phí tổ chức trọng tài, và đặc biệt là chi phí thuê luật sư có thể tạo ra gánh nặng tài chính đáng kể, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ hoặc các bên có nguồn lực hạn chế.
Trong nhiều trường hợp, chi phí trọng tài có thể vượt xa khả năng chi trả của các bên, làm giảm tính hấp dẫn của phương thức này.

Thách thức trong việc thi hành phán quyết trọng tài quốc tế

Mặc dù Công ước New York năm 1958 đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc công nhận và thi hành phán quyết trọng tài ở nhiều quốc gia, việc thi hành phán quyết tại một số quốc gia vẫn gặp nhiều trở ngại. Ở những quốc gia có hệ thống pháp luật phức tạp hoặc không tôn trọng phán quyết trọng tài, quá trình thi hành có thể kéo dài, tốn kém, hoặc thậm chí bị tòa án địa phương từ chối.
Tại Việt Nam, theo điểm b khoản 1 Điều 424 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, phán quyết trọng tài nước ngoài từ các quốc gia chưa ký kết hoặc tham gia Công ước New York chỉ được công nhận và thi hành dựa trên nguyên tắc có đi có lại. Tuy nhiên, không phải quốc gia nào cũng áp dụng nguyên tắc này, dẫn đến những khó khăn đáng kể trong việc thi hành phán quyết tại các khu vực pháp lý đó.

Vai trò của trọng tài quốc tế giải quyết tranh chấp xuyên biên giới tại Việt Nam

4. Vai trò của trọng tài quốc tế trong giải quyết tranh chấp xuyên biên giới

Trọng tài quốc tế đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy thương mại toàn cầu bằng cách cung cấp một cơ chế giải quyết tranh chấp đáng tin cậy, công bằng và hiệu quả. Với những đặc điểm nổi bật, trọng tài quốc tế không chỉ hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc giải quyết mâu thuẫn mà còn góp phần tạo dựng môi trường kinh doanh ổn định, khuyến khích đầu tư và phát triển kinh tế bền vững.

Tăng cường sự tự tin cho doanh nghiệp trong giao dịch quốc tế

Một trong những lợi ích lớn nhất của trọng tài quốc tế là khả năng mang lại sự an tâm cho các doanh nghiệp tham gia vào các giao dịch xuyên biên giới. Trong môi trường thương mại quốc tế, nơi các bên đến từ những hệ thống pháp luật và văn hóa khác nhau, nguy cơ xảy ra tranh chấp là không thể tránh khỏi.
Trọng tài quốc tế cung cấp một phương thức giải quyết tranh chấp trung lập, công bằng và chuyên nghiệp, giúp các doanh nghiệp yên tâm rằng quyền lợi của họ sẽ được bảo vệ. Nhờ vào tính bảo mật và tính chung thẩm của phán quyết trọng tài, các bên có thể tránh được những rủi ro pháp lý kéo dài hoặc thiên vị từ các hệ thống tòa án quốc gia. Điều này khuyến khích các doanh nghiệp tự tin hơn khi ký kết hợp đồng quốc tế, từ đó thúc đẩy lưu thông hàng hóa, dịch vụ và vốn trên phạm vi toàn cầu.

Đảm bảo phán quyết dựa trên chuyên môn sâu rộng

Trọng tài quốc tế cho phép các bên tranh chấp tự do lựa chọn trọng tài viên – những chuyên gia có kiến thức chuyên môn sâu trong lĩnh vực liên quan đến vụ việc, chẳng hạn như thương mại, xây dựng, hay sở hữu trí tuệ.
Không giống như hệ thống tòa án, nơi thẩm phán có thể không quen thuộc với các vấn đề kỹ thuật phức tạp, trọng tài viên thường là những người có kinh nghiệm thực tiễn và hiểu biết sâu sắc về ngành nghề. Sự chuyên môn hóa này đảm bảo rằng các tranh chấp được xem xét một cách kỹ lưỡng, dựa trên các nguyên tắc pháp lý và thực tiễn phù hợp.
Kết quả là, phán quyết trọng tài không chỉ công bằng mà còn có giá trị thực tiễn cao, giúp các bên dễ dàng áp dụng và giải quyết triệt để vấn đề. Điều này đặc biệt quan trọng trong các tranh chấp thương mại quốc tế, nơi các bên cần những giải pháp nhanh chóng và hiệu quả để tiếp tục hoạt động kinh doanh.

Giảm tải áp lực cho hệ thống tòa án quốc gia

Trong nhiều quốc gia, hệ thống tòa án phải đối mặt với tình trạng quá tải do số lượng lớn các vụ án và thời gian xử lý kéo dài. Điều này đặc biệt đúng ở những quốc gia có nguồn lực tư pháp hạn chế hoặc nơi các tranh chấp thương mại phức tạp đòi hỏi nhiều thời gian và chuyên môn.
Trọng tài quốc tế đóng vai trò như một giải pháp thay thế hiệu quả, giúp chuyển giao các tranh chấp phức tạp ra khỏi hệ thống tòa án. Bằng cách giải quyết các vụ việc thông qua trọng tài, các bên không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn giảm bớt gánh nặng cho hệ thống tư pháp quốc gia. Điều này cho phép các tòa án tập trung vào các vụ án nội địa hoặc những tranh chấp không phù hợp với trọng tài, từ đó nâng cao hiệu quả tổng thể của hệ thống tư pháp.
Hơn nữa, sự tồn tại của trọng tài quốc tế giúp giảm thiểu các tranh chấp kéo dài, góp phần xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch và đáng tin cậy.

Tạo môi trường kinh doanh ổn định và thu hút đầu tư

Trọng tài quốc tế không chỉ là một công cụ giải quyết tranh chấp mà còn là một nhân tố quan trọng trong việc tạo dựng một môi trường kinh doanh ổn định và thuận lợi. Một cơ chế giải quyết tranh chấp đáng tin cậy giúp các nhà đầu tư và doanh nghiệp cảm thấy an tâm rằng các quyền lợi hợp pháp của họ sẽ được bảo vệ trong trường hợp xảy ra mâu thuẫn. Điều này đặc biệt quan trọng trong các lĩnh vực như đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), nơi các nhà đầu tư cần sự chắc chắn về mặt pháp lý trước khi cam kết nguồn vốn lớn.
Bằng cách cung cấp một phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả, trọng tài quốc tế khuyến khích dòng chảy vốn đầu tư, thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa các quốc gia và hỗ trợ sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu.
Ngoài ra, tính linh hoạt và tính quốc tế của trọng tài, được hỗ trợ bởi các công ước như Công ước New York 1958, đảm bảo rằng phán quyết trọng tài có thể được thi hành ở nhiều quốc gia, tăng cường sự ổn định và dự đoán trong các giao dịch thương mại.

Góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế toàn cầu

Bằng cách cung cấp một cơ chế giải quyết tranh chấp nhanh chóng, công bằng và hiệu quả, trọng tài quốc tế đóng vai trò như một chất xúc tác cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế toàn cầu. Một môi trường thương mại ổn định, nơi các tranh chấp được xử lý một cách chuyên nghiệp, giúp giảm thiểu các rủi ro kinh doanh và tạo điều kiện cho sự hợp tác lâu dài giữa các bên.
Hơn nữa, trọng tài quốc tế hỗ trợ các nguyên tắc thương mại tự do bằng cách đảm bảo rằng các hợp đồng quốc tế được thực thi một cách nhất quán và đáng tin cậy. Điều này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần xây dựng một hệ thống thương mại toàn cầu công bằng và minh bạch, nơi các bên từ các quốc gia khác nhau có thể cạnh tranh và hợp tác trên một sân chơi bình đẳng.

5. Kết Luận

Trọng tài quốc tế đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy thương mại toàn cầu bằng cách cung cấp một cơ chế giải quyết tranh chấp xuyên biên giới đáng tin cậy, linh hoạt, nhanh chóng và bảo mật. Những ưu điểm này, cùng với khả năng đưa ra phán quyết dựa trên chuyên môn sâu rộng của các trọng tài viên, giúp đảm bảo sự công bằng và thực tiễn trong việc giải quyết các mâu thuẫn thương mại. Hơn nữa, trọng tài quốc tế giảm tải áp lực cho hệ thống tòa án quốc gia, cho phép các tòa án tập trung vào các vụ án khác, đồng thời tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định, khuyến khích đầu tư và hợp tác kinh tế quốc tế. Nhờ đó, trọng tài không chỉ là một công cụ pháp lý mà còn là một yếu tố then chốt trong việc hỗ trợ sự phát triển bền vững của nền kinh tế toàn cầu.
Mặc dù vậy, trọng tài quốc tế cũng đối mặt với nhiều thách thức cần được xem xét kỹ lưỡng. Các hạn chế như thiếu cơ chế phúc thẩm, khó khăn trong điều tra chứng cứ, quyền hạn cưỡng chế hạn chế của trọng tài viên, và trở ngại trong xử lý tranh chấp đa bên có thể làm giảm hiệu quả của quá trình trọng tài. Ngoài ra, chi phí cao, sự thiếu đa dạng về giới tính và dân tộc trong đội ngũ trọng tài viên, cùng với những khó khăn trong việc thi hành phán quyết tại một số quốc gia – đặc biệt là nơi có hệ thống pháp luật phức tạp – là những rào cản đáng kể. Do đó, các bên tham gia tranh chấp cần đánh giá cẩn thận tính phù hợp của trọng tài trong từng trường hợp cụ thể để đảm bảo hiệu quả tối ưu.
Để phát huy hết tiềm năng của trọng tài quốc tế, các quốc gia, doanh nghiệp và nhà đầu tư cần hợp tác chặt chẽ nhằm cải thiện hệ thống pháp luật quốc tế, giải quyết các hạn chế hiện tại và thúc đẩy sự đa dạng trong đội ngũ trọng tài viên. Bằng cách tận dụng và phát triển hệ thống trọng tài, các bên có thể tối ưu hóa lợi ích mà phương thức này mang lại, củng cố vai trò của nó như một trụ cột quan trọng trong việc hỗ trợ thương mại quốc tế và xây dựng một nền kinh tế toàn cầu công bằng, ổn định và thịnh vượng.

6. Cách để giải quyết tranh chấp bằng Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế Bigboss

Để giải quyết tranh chấp bằng phương pháp trọng tài thương mại tại BBIAC. Quý khách hàng có thể ghi vào hợp đồng 1 trong 2 nội dung sau:

6.1. Điều khoản trọng tài mẫu

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) số lượng trọng tài viên là [một hoặc ba].

(b) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(d) ngôn ngữ trọng tài là [ ].** Ghi chú: *

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài **

Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

6.2. Điều khoản trọng tài mẫu theo thủ tục rút gọn

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế BIGBOSS (BBIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của BBIAC.”

Ngoài ra, các bên có thể bổ sung:

(a) địa điểm trọng tài là [thành phố và/hoặc quốc gia].

(b) luật áp dụng cho hợp đồng là [ ].*

Ghi chú:

* Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài

** Chỉ áp dụng đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp có ít nhất một bên là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Liên hệ 0979 133 955 để được tư vấn!